Điện ảnh là một môn nghệ thuật kì lạ, nó mang những hương vị và hơi thở tựa như một thứ cảm xúc cũng kì lạ nhất trong những cảm xúc mà loài người từng có được, đó là tình yêu. Tình yêu thật kì lạ, con người ta có thể vì tình yêu, vì một người chỉ vừa quen thôi mà hi sinh cả mạng sống của mình như cách mà Titanic vẽ nên, hay là những đeo đuổi đằng đẵng chẳng mong nhận được hồi đáp mà Ngạn dành cho Hà Lan trong Mắt biếc, hay cũng là cách mà Guido xóa đi mọi khoảng cách xã hội để đến với vợ của mình trong Life is Beautiful. Tất cả những thứ kì lạ đó được thâu tóm lại và truyền tải tới chúng ta qua một khung hình điện ảnh, tất cả những cảm xúc chạm tới trái tim của người xem cũng theo ánh sáng trên màn chiếu đi sâu vào trong tâm hồn của chúng ta. Và ở Việt Nam, năm 2000, giữa thời kì phim nhựa, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đã thắng giải Ba hạng mục Cinéfoundation tại liên hoan phim Cannes với việc tạo ra một bộ phim kì lạ - Cuốc xe đêm, và nếu có từ nào đó để miêu tả về Cuốc xe đêm, tôi cảm nhận đó sẽ là từ kì lạ- bằng những khuôn hình hơi hướng kinh dị, nhưng lại kì lạ, rất lâu sau này chúng ta nhận ra rằng chưa có một nhà làm phim trẻ nào vượt qua được ông - đạo diễn Bùi Thạc Chuyên.
Phim: Cuốc xe đêm
Đạo diễn: Bùi Thạc Chuyên
Diễn viên chính: Hùng Nguyễn Thanh, Toàn Trương Thị
Quay phim: Lý Thái Dũng
Kịch bản: Bùi Thạc Chuyên
Tóm tắt phim: Một thanh niên từ quê lên thành phố làm nghề xích lô với hi vọng đổi đời. Anh ta nhận được một cuốc xe lúc nửa đêm từ một lão nhà giàu, lão ta thuê anh chở một bà cụ từng làm việc cho nhà lão nhiều năm tới bệnh viện, nói dối là nhặt được ven đường. Trên đường đi, bà lão giúp anh thoát khỏi bọn cướp và lấy lại được tiền khi chúng nghĩ bà đã chết. Cuối cùng anh chở bà lão đến bệnh viện để cấp cứu.
Phim ngắn được coi như những bước đi đầu tiên của mỗi nhà làm phim trước khi có những trải nghiệm thực sự trong điện ảnh. Thế nhưng Cuốc xe đêm không chỉ dừng lại ở một phim ngắn dung dị, thứ mà Cuốc xe đêm muốn truyền tải lại đau đớn và vô tình hơn như vậy rất nhiều. Điều đầu tiên mà ta có thể ngay lập tức cảm nhận được ở phim ngắn này là cấu trúc đảo. Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên xoay ngược kết quả lên để gieo sự tò mò cho người đọc và lần lượt mở từng nút thắt sau đó, khiến bộ phim lại mang một màu bí hiểm hơn. Số trường đoạn không nhiều, nhưng mỗi trường đoạn chúng ta đều cảm nhận được những thông điệp rõ ràng mà tác giả muốn truyền tải, những sự thật đau đớn và gai góc.
Cuốc xe đêm phản ánh một hiện thực xã hội tàn khốc ở nước ta lúc bây giờ, khi mà con người xem nhau là đồng tiền và đồng tiền ngược lên thống trị hành động của con người. Cuốc xe đêm là một kịch bản đơn giản nhưng lại mang nhiều tầng ý nghĩa, là những khuôn hình điện ảnh đơn giản, không dàn dựng công phu nhưng lại có sức mạnh lột tả dữ dội hơn những hoa mĩ rất nhiều, hay bởi chính cái sự thật mà nó phản ánh vốn dĩ đã không êm đềm, dễ chịu. Ở xã hội đó, chúng ta đi từ quê lên thành thị, để rồi lại đạp lên nhau chồng chất trên đô thị, tìm cho mình một con đường đổi đời, chúng ta nằm dài trên những con ngõ tăm tối, u ám, mặc kệ những số phận vất vưởng hai bên đường để tìm miếng cơm manh áo cho mình. Tất cả cũng chỉ vì sinh tồn, vì tiền, vì được tồn tại trên xã hội này. Xã hội đầy rẫy những nhẫn tâm, dự vô tình đến vô nhân đạo khiến lão nhà giàu thuê anh xích lô này tống khứ bà lão ra khỏi nhà mình, sự vô nhân đạo khiến bọn cướp đánh gục anh trên đường rồi cố gắng cướp tiền, và cũng chính sự vô nhân đạo đó mà những người xung quanh trả lời anh một cách vô cảm: “Thân mình còn lo chưa xong lại lo chuyện thiên hạ”. Tất cả những vô tình cay đắng đến bạc bẽo đó lại đặt ngay một tâm hồn mà nếu dùng từ nào đó để miêu tả, tôi sẽ chọn từ “non nớt”. Sự non nớt của anh xích lô thể hiện ở rất nhiều khía cạnh, nhưng chắc chắn rồi, một phần không thể thiếu để kéo sự non nớt ấy ra ngoài chính là diễn xuất của diễn viên chính - một trong những yếu tố không nhỏ đưa phim chạm tới thành công.
Có rất nhiều bộ phim mang đậm màu sắc diễn xuất của diễn viên, bởi chúng ta biết rõ ràng diễn viên là phương tiện trực tiếp truyền tải những thông điệp của đạo diễn tới với người xem, điển hình là Manchester by the Sea- một bộ phim cực kì thành công và khi nhắc tới Manchester by the Sea, chúng ta không thể nào không nhắc đến dàn diễn viên với diễn xuất tuyệt vời đã đưa bộ phim chạm tới tận cùng của tuyệt vọng, đau khổ. Cuốc xe đêm cũng vậy, nhưng cái khác lạ của Cuốc xe đêm là mối liên kết diễn xuất của diễn viên với ngoại cảnh, với các yếu tố âm thanh ánh sáng là cực kì chặt chẽ.
Diễn viên chính của phim là Hùng Nguyễn Thanh, anh sở hữu một ngoại hình khá gần với tạo hình của nhân vật chính - một anh chàng xích lô non nớt. Cái sự non nớt ấy thoạt nhìn có vẻ được sân khấu hóa khá đậm trong phân cảnh anh này trò chuyện với lão nhà giàu, tuy nhiên trong tổng thể cả bộ phim, và trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ, sự sân khấu ấy theo tôi lại mang nhiều tầng nghĩa truyền tải hơn. Anh ta là một người bộn bề từ quê lên thành phố với mong muốn đổi đời. do vậy sự non nớt trong kinh nghiệm sống thể hiện rất rõ ở việc anh ta không hề hay biết đến sự vô cảm của loài người khi tất cả đều đang chật vật sống trong một xã hội nghèo nàn, lạc hậu, đói khổ. Nếu như trong phân đoạn đầu tiên, lời thoại và nét mặt hoàn toàn là sự non nớt, thì ta thấy rằng tiếp tục trong những phân cảnh sau đó, diễn xuất của Hùng Nguyễn Thanh có sự duy trì bễn vững phong độ. Biểu cảm và cử chỉ của anh dứt khoát kết hợp với những khuôn hình cận chặt, một nét đặc trưng rất dễ nhận ra của phim Việt thời kì trước nhưng lại là một trong những điều khiến cảm xúc của toàn bộ phim đi thẳng vào thế giới quan của người xem. Đây không chỉ là một nét diễn xuất tài năng của diễn viên chính mà cũng là kết quả của dàn cảnh chặt chẽ, chắc chắn - điều mà các nhà làm phim trẻ sau này thật khó để vượt qua đạo diễn Bùi Thạc Chuyên.
Một trong những trường đoạn thể hiện rõ ràng thông điệp của bộ phim, tôi cũng xem đây chính là cao trào của phim và cũng là cao trào diễn xuất của diễn viên chính, đó là trường đoạn cuối cùng - khi anh xích lô chở bà lão đến bệnh viện. Với một khuôn mặt trắng đen không rõ ràng - tôi liên tưởng đến Joker. Ngay từ đầu tiếp cận bộ phim, em đã cảm thấy tư tưởng mà đạo diễn muốn truyển tải có một cái gì đó rất giống Joker, mặc dù thật khó để liên hệ hai bộ phim với nhau. Tuy nhiên, chiếc xe xích lô đã chạy qua một thằng điên đang nhảy múa trên đường, một thằng điên không hơn không kém. Người điên kẻ khổ. Trường đoạn này bao gồm rất nhiều chi tiết ẩn dụ chồng chéo nhau để vạch ra một thực trạng đau lòng của xã hội Việt Nam thời kì này, tuy nhiên điều khiến em cảm thấy trường đoạn này thực sự giá trị nằm ở phân cảnh anh xích lô thủ thỉ tâm sự với bà cụ. Sự non nớt của anh ta được thể hiện rõ nhất, khi anh ta vẫn hoàn toàn là một trang giấy trắng, chẳng biết gì về sự vô tình của con người ở đây, anh ta cứ ngây ngô như vậy, đặt trong một hoàn cảnh tăm tối, sự đau xót lại càng nhân lên gấp bội. Thủ thỉ kể về những vất vả mình phải chịu đựng khi một thân một mình lặn lội lên thành phố, gương mặt trắng đen không rõ ràng - đương nhiên nó không phải là một lớp make up đậm như tên Joker - nhưng là sự kết hợp hoàn hảo giữa âm thanh và ánh sáng cũng nghệ thuật dàn cảnh của đạo diễn, đẩy diễn xuất của diễn viên chính không còn cảm giác sân khấu như đầu phim nữa, mà là những đau khổ rất tự nhiên chảy ra từ trong tim của nhân vật này, cái đau đớn cô đơn ấy khiến người ta nhìn ra một đường dây diễn xuất vô cùng hợp lí, không phải quá kịch, cũng không quá đóng diễn, những đau đớn và chua chát ấy tựa đi ra từ trong lòng của xã hội đã thối nát này để cho chúng ta những cảm nhận tròn trịa nhất về một Cuốc xe trong đêm tại Việt Nam năm đó- cay đắng và chua xót.
Cuốc xe đêm đã đạt những thành tích mà sau này chúng ta không ngỡ một nhà làm phim nào có thể vượt qua. Những quy chuẩn về điện ảnh được đoàn làm phim xây dựng chắc chắn đến từng chi tiết, từng khuôn hình, từng câu thoại đều mang những ý nghĩa vốn có của nó, nhưng tổng thể bộ phim lại không hề mang tính hàn lâm mà bằng cách này hay cách khác, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên cùng đoàn làm phim đã tạo nên một tác phẩm nghệ thuật giá trị để lại mãi cho thế hệ sau này.
Hay quá❤